Biases: waarom je niet zo rationeel bent als je graag denkt
Vanwege onze cognitieve biases hebben we de neiging om systematische fouten te maken in ons denken.
Los de volgende eenvoudige puzzel op.
Een tafeltennisbatje en bal kosten samen 1,10 euro.
Het tafeltennisbatje kost 1 euro meer dan de bal.
Hoeveel kost de bal?
Beantwoord de vraag voordat je verder leest.
Het plausibele, intuïtieve, maar verkeerde antwoord op deze puzzel is 10 eurocent. Als de bal 10 eurocent kost, kost het batje 1,10 euro en zijn de totale kosten 1,20 euro. Het juiste antwoord is 5 eurocent.
Als je 10 eurocent antwoordde, volgde je je intuïtie en nam je niet de moeite om te controleren of jouw antwoord juist was. Het troost jou misschien dat meer dan 50% van de studenten aan drie toonaangevende Amerikaanse universiteiten ook het onjuiste antwoord gaf. Bij minder prestigieuze Amerikaanse universiteiten gaf zelfs ruim 80% het verkeerde antwoord. Dit zijn opmerkelijke cijfers omdat het controleren van het antwoord slechts enkele seconden gematigde mentale inspanning vergt.
Als je met het juiste antwoord kwam, dacht je waarschijnlijk eerst aan het intuïtieve, onjuiste antwoord, maar je slaagde erin het te weerstaan. Misschien maakte het plausibele antwoord jou achterdochtig: zo simpel kon de puzzel toch niet zijn? Of misschien sta je sceptischer tegenover jouw intuïtie en ben je minder snel tevreden met oppervlakkig plausibele antwoorden (rationeler).
We zijn niet zo rationeel of logisch als we graag denken
Het menselijke verstand is van nature lui en doet niet graag meer moeite dan strikt noodzakelijk is. Het volgt over het algemeen de wet van de minste inspanning: het neemt de minst veeleisende werkwijze. Over het algemeen vertrouwen we op onze intuïtieve ingevingen (sommige mensen meer dan anderen), omdat het in twijfel trekken ervan mentale inspanning vergt. We vermijden cognitieve inspanningen zoveel mogelijk omdat we het enigszins onaangenaam vinden, dus stoppen we met denken nadat er een oppervlakkig plausibel antwoord bij ons opkomt.
Wanneer informatie schaars is, functioneert ons verstand als een machine die voorbarige conclusies trekt. Om de wereld te begrijpen, construeert ons verstand voortdurend het best mogelijke samenhangende verhaal op basis van de beschikbare informatie. Het kan uiteraard geen rekening houden met informatie waarover het niet beschikt, dus alleen het beschikbare bewijsmateriaal telt. Hoe minder ons verstand weet, hoe gemakkelijker het is om een samenhangend verhaal op te bouwen, omdat er minder elementen zijn om met elkaar te verbinden. Onvoldoende bewijs kan tot zeer overtuigende verhalen leiden.
Het subjectieve vertrouwen dat mensen hebben in de door hun verstand geconstrueerde verhalen is gebaseerd op de samenhang van deze verhalen (vertrouwen door samenhang), niet op de kwantiteit of kwaliteit van het bewijsmateriaal waarop ze zijn gebaseerd. Gevoelens van groot vertrouwen betekenen dat het geconstrueerde verhaal coherent is, en niet noodzakelijkerwijs dat het verhaal waar is. Het is de consistentie van de informatie die telt, niet de volledigheid ervan. Sommige van onze belangrijkste overtuigingen zijn helemaal niet gebaseerd op bewijs, maar zijn uitsluitend gebaseerd op het feit dat mensen van wie we houden en die we vertrouwen deze overtuigingen hebben.
Overhaaste conclusies trekken is een efficiënte strategie als dit veel tijd en moeite bespaart, de conclusies meestal juist zijn en de incidentele fouten aanvaardbare kosten met zich meebrengen. Het is een risicovolle strategie in onbekende situaties, wanneer de inzet hoog is en wanneer er onvoldoende tijd is om de benodigde informatie te verzamelen.
Vaak liggen de door ons verstand geconstrueerde verhalen dicht bij de werkelijkheid en ondersteunen ze redelijke oordelen en beslissingen. Bijvoorbeeld wanneer we een huis kopen nadat we alle relevante voor- en nadelen zorgvuldig hebben afgewogen. Of wanneer we emotioneel volwassen reageren op een belediging nadat we onszelf eerst hebben gekalmeerd door een paar keer langzaam en diep adem te halen en tot tien te tellen. Of wanneer we voor een studie kiezen na uitgebreid onderzoek naar de relevante aspecten die voor ons het belangrijkst zijn.
Maar vanwege onze cognitieve beperkingen maken we regelmatig systematische denkfouten die leiden tot onredelijke oordelen en beslissingen. We trekken bijvoorbeeld verkeerde conclusies omdat we niet controleren of onze conclusies juist zijn Of we verhuizen naar een mediterraan klimaat, om er vervolgens achter te komen dat onze focus op het zonnige klimaat ons verblindde voor de nadelen van de verhuizing.
Heuristieken
Heuristieken zijn mentale kortere wegen waarmee we snel en efficiënt oordelen en beslissingen kunnen nemen door gebruik te maken van vuistregels in plaats van alle informatie te verzamelen en alle relevante factoren af te wegen. Heuristieken worden vaak automatisch en zonder bewust besef toegepast. Ze beschermen ons tegen informatie-overbelasting en analyseverlamming.
De essentie van intuïtieve heuristiek is dat wanneer we met een moeilijke vraag worden geconfronteerd, we vaak een gemakkelijkere vraag beantwoorden, meestal zonder het verschil te merken. De affectheuristiek is bijvoorbeeld een grotendeels onbewuste mentale sluiproute waarbij we de makkelijke vraag ‘Hoe voel ik mij hierover?’ beantwoorden in plaats van de veel moeilijkere vraag ‘Wat vind ik hiervan?’.
Heuristieken werken meestal goed, maar veroorzaken vaak systematische fouten in ons denken (cognitieve biases), vaak zonder dat we ons van deze fouten bewust zijn. De beschikbaarheidsheuristiek is bijvoorbeeld onze neiging om het relatieve belang van problemen te beoordelen aan de hand van het gemak waarmee ze uit het geheugen worden opgehaald. Gewelddadige misdaden, vliegtuigongelukken en haaienaanvallen lijken vaker voor te komen dan in werkelijkheid het geval is, omdat deze gebeurtenissen veel media-aandacht krijgen en gemakkelijk uit het geheugen kunnen worden opgeroepen. De affectheuristiek is onze neiging om onze oordelen en beslissingen rechtstreeks te baseren op gevoelens van sympathie en afkeer. Dit maakt ons vatbaar voor angstcampagnes van de overheid en reclamecampagnes die positieve emoties willen oproepen, zoals milieuorganisaties die schattige dieren gebruiken in hun campagnes.
Biases
Psychologische wetenschappers definiëren bias als onze neiging om systematische fouten te maken bij het beoordelen of nemen van beslissingen, als gevolg van perceptuele, cognitieve, sociale of culturele processen. Biases zijn een natuurlijk onderdeel van de menselijke perceptie en cognitie en beïnvloeden tot op zekere hoogte iedereen. De processen die biases creëren, kunnen onze interpretatie en begrip van de werkelijkheid vervormen, en leiden tot oordelen en beslissingen die niet stroken met de logica, het bewijsmateriaal of onze eigen belangen. Biases zijn meestal niet opzettelijk, maar het resultaat van automatische en onbewuste processen. Ze kunnen worden verergerd door externe factoren zoals stress, tijdsdruk en emotionele toestanden.
Cognitieve biases zijn systematische fouten in ons denken die voorspelbaar terugkeren in specifieke omstandigheden. Deze denkfouten kunnen onze interpretatie en begrip van de werkelijkheid vervormen, wat onze oordelen, beslissingen en acties kan beïnvloeden. Cognitieve biases kunnen het gevolg zijn van verschillende cognitieve processen en mechanismen, zoals het gebruik van heuristieken, geheugenvervormingen, gemotiveerd redeneren, verankering, waardering van winsten en verliezen, en het gemak van ophalen uit het geheugen.
Perceptuele biases zijn systematische fouten in de manier waarop we sensorische informatie uit de omgeving waarnemen. Deze perceptuele fouten kunnen onze interpretatie en begrip van zintuiglijke invoer vervormen, wat van invloed kan zijn op onze oordelen, beslissingen en acties. Een voorbeeld van een perceptuele bias is het contrastprincipe .
Waakzaam zijn voor de negatieve gevolgen van biases is onpraktisch en mentaal vermoeiend, maar het kan de moeite waard zijn in situaties waarin de inzet hoog is. Door ons bewust te worden van het bestaan van biases en door bewust te werken aan het verminderen van de negatieve invloed ervan, kunnen we betere oordelen vellen en beslissingen nemen. Bijvoorbeeld door onze aannames actief in twijfel te trekken, aanvullende informatie te zoeken, opties te evalueren, bewijsmateriaal objectief te beschouwen, input van anderen te zoeken of alternatieve perspectieven (frames) te overwegen.
Veelvoorkomende biases en heuristieken
In deze sectie wordt een korte beschrijving gegeven van enkele veel voorkomende biases en heuristieken. Voor elk hiervan wordt een link gegeven naar een gedetailleerde beschrijving van de bias, inclusief technieken om de invloed ervan te verminderen.
👉 De affectheuristiek is onze neiging om oordelen te vormen en beslissingen te nemen op basis van onze huidige emoties.
👉 Het autoriteitsprincipe is onze neiging om te voldoen aan verzoeken en instructies op te volgen van mensen in gezagsposities.
👉 De beschikbaarheidsheuristiek is onze neiging om aan te nemen dat dingen die ons gemakkelijk te binnen schieten vaker voorkomen dan ze in werkelijkheid doen.
👉 Confirmatiebias is onze neiging om te zoeken naar en de voorkeur te geven aan informatie die onze reeds bestaande overtuigingen ondersteunt, en om informatie die deze overtuigingen tegenspreekt te negeren of te devalueren.
👉 Het consistentieprincipe is onze neiging om consistent te handelen in overeenstemming met wat we eerder hebben gezegd of gedaan.
👉 Het contrastprincipe is onze neiging om de verschillen tussen twee dingen als groter te zien dan ze in werkelijkheid zijn wanneer die dingen na elkaar worden ervaren.
👉 Het eenheidsprincipe is onze neiging om degenen die wij als één van ons beschouwen te bevoordelen.
👉 De focusillusie is een cognitieve bias die ertoe leidt dat we het belang van iets overschatten omdat we onze aandacht erop richten.
👉 Het framing effect is onze neiging om op ongerechtvaardigde wijze beïnvloed te worden door de manier waarop informatie wordt geformuleerd (geframed).
👉 De fundamentele attributiefout is onze neiging om de rol van persoonlijkheidskenmerken te overschatten en de rol van omgevingsinvloeden te onderschatten bij het verklaren van het gedrag van anderen.
👉 Hindsight bias, oftewel de achteraf-fout, is onze neiging om gebeurtenissen uit het verleden als voorspelbaarder te beschouwen dan ze in werkelijkheid waren.
👉 Huidige bias is onze neiging om onmiddellijke beloningen te verkiezen ten koste van toekomstige beloningen.
👉 De narratieve misvatting is onze neiging om onjuiste oorzaak-en-gevolgverhalen te creëren uit een of meer gebeurtenissen.
👉 Negativiteitsbias is onze neiging om meer aandacht te besteden aan en emotioneler te reageren op negatieve stimuli dan op positieve.
👉 Optimisme bias (of optimistische bias) is onze neiging om de waarschijnlijkheid te overschatten dat goede dingen ons zullen overkomen en om de waarschijnlijkheid te onderschatten dat slechte dingen ons zullen overkomen.
👉 Overlevingsbias is onze neiging om ons te concentreren op de succesvolle resultaten (overlevenden, winnaars) van een bepaalde situatie, terwijl we de niet-succesvolle resultaten (mislukkingen, verliezers) over het hoofd zien.
👉 De planningsfout is onze neiging om de tijd, kosten en risico's van toekomstige taken te onderschatten en de voordelen ervan te overschatten.
👉 Het schaarsteprincipe is onze neiging om een hogere waarde toe te kennen aan dingen die als schaars worden ervaren.
👉 Het sociale bewijskracht principe is onze neiging om naar de acties of overtuigingen van anderen te kijken om te bepalen wat passend of correct is in een bepaalde situatie.
👉 Het sympathieprincipe is onze neiging om gemakkelijker te worden overtuigd door mensen die we aardig vinden.
👉 Het verankeringseffect is onze neiging om schattingen te maken die in de buurt blijven van de aanvankelijk voorgestelde waarde (het anker).
👉 Verliesaversie is onze neiging om liever verliezen te vermijden dan gelijkwaardige winsten te behalen.
👉 Waarheidsbias is onze neiging om aan te nemen dat anderen de waarheid spreken, tenzij we reden hebben om aan hen te twijfelen.
👉 Het wederkerigheidsprincipe is onze sterke neiging om ons verplicht te voelen ontvangen gunsten te beantwoorden.
Referenties
Ons feilbare denken, Daniel Kahneman
Invloed: De zeven geheimen van het overtuigen, Robert B. Cialdini
5 Common Mental Errors That Sway You From Making Good Decisions, by James Clear, https://jamesclear.com/common-mental-errors
12 Common Biases That Affect How We Make Everyday Decisions, Psychology Today, by Christopher Dwyer Ph.D.,
What Are Heuristics?, Verywell Mind, By Kendra Cherry, MSEd, https://www.verywellmind.com/what-is-a-heuristic-2795235
Why do we take mental shortcuts?, The Decision Lab, https://thedecisionlab.com/biases/heuristics
